Eksperyment Wszechświat 25, czyli scenariusz końca ludzkości na skutek dobrobytu.

W latach 1968 - 1973 amerykański etolog i psycholog John B. Calhoun przeprowadził jeden z najbardziej znanych badań behawioralnych Eksperyment Wszechświat 25 (ang. Universe 25). Był to ostatni i najbardziej ambitny w serii 25 podobnych eksperymentów, mający na celu zbadanie skutków przeludnienia i braku ograniczeń zasobowych na zachowanie społeczne gryzoni.

Calhoun, pracujący w Narodowym Instytucie Zdrowia Psychicznego (NIMH), stworzył sztuczną “utopię” dla myszy, by obserwować, jak radzą sobie w warunkach idealnych pod względem materialnym, ale ograniczonych przestrzennie. Wyniki stały się metaforą potencjalnego kryzysu społecznego u ludzi.

Ustawienie eksperymentu

•  Środowisko: Zbudowano zamknięty kompleks o powierzchni około 2,7 m² (101 x 101 cali), zaprojektowany dla maksymalnie 3840 myszy. Składał się z czterech połączonych kojców, 256 kompartmentów mieszkalnych, 16 nor prowadzących do automatycznych dozowników jedzenia i wody, a także klimatyzacji i ochrony przed chorobami oraz drapieżnikami.

•  Początek: W lipcu 1968 r. wprowadzono 8 zdrowych myszy (4 samice i 4 samce) pochodzących z tej samej laboratoryjnej linii, by uniknąć czynników genetycznych.

•  Warunki: Nieograniczony dostęp do pożywienia, wody i schronienia – brak jakichkolwiek niedoborów materialnych. Eksperyment trwał do 1973 r., kiedy populacja wymarła.

:

Przebieg eksperymentu

Calhoun podzielił rozwój kolonii na fazy:

Faza A: Adaptacja i eksploracja

Czas trwania: dzień 0 – 104

Populacja: 8 → ~40 myszy

Wzrost: bardzo powolny (podwojenie co ~100 dni)

Charakterystyka:

•  Wprowadzenie 8 myszy (4 samce + 4 samice) do pustego środowiska.

•  Myszy eksplorują cały kompleks (256 kompartmentów, 16 dozowników, 4 kojce).

•  Budowa gniazd – samice wybierają bezpieczne miejsca, samce oznaczają terytoria moczem.

•  Pierwsze mioty – pierwsze młode rodzą się ok. 30–40 dnia.

•  Brak konfliktów – obfitość zasobów eliminuje rywalizację.

•  Naturalne role społeczne – samce patrolują, samice opiekują się potomstwem.

„Myszy zachowywały się jak koloniści na nowej planecie – pełne nadziei i energii.” – Calhoun

Faza B: Eksploatacja (boom demograficzny)

Czas trwania: dzień 105 – 315

Populacja: ~40 → 620 myszy

Wzrost: podwojenie co 55 dni (najwyższa dynamika w historii eksperymentu)

Charakterystyka:

•  Eksplozja rozrodcza – samice rodzą co 21–25 dni, śmiertelność niemowląt <10%.

•  Zajmowanie przestrzeni – wszystkie 256 kompartmentów zajęte, zaczynają się konflikty terytorialne.

•  Hierarchia samców:

•  Alfa-samce – dominują w centralnych kojcach (najbliżej dozowników).

•  Beta-samce – wypychane na peryferie.

•  Pierwsze oznaki stresu – wzrost agresji, zwłaszcza w kolejkach do jedzenia.

•  Samice nadal aktywne – opieka nad młodymi, budowa gniazd w coraz ciaśniejszych warunkach.

„To był złoty wiek – pełna utopia materialna, ale pierwsze pęknięcia w strukturze społecznej.”

Faza C: Stagnacja i „zanurzenie behawioralne” (behavioral sink)

Czas trwania: dzień 316 – 560

Populacja: 620 → szczyt 2200 myszy (dzień ~560)

Wzrost: zwalnia, potem zatrzymuje się

Kluczowe zjawiska:

1.  Przeludnienie funkcjonalne

•  Choć teoretyczna pojemność = 3840, 2200 myszy = punkt krytyczny.

•  Centralne kojce = chaos: 50–100 myszy na m² w strefach jedzenia.

2.  Zanurzenie behawioralne (behavioral sink)

•  Patologia w zachowaniu mimo obfitości zasobów.

•  Samce tracą zdolność do obrony terytorium – ataki z każdej strony.

•  Samice porzucają młode – 80% niemowląt ginie w pierwszych dniach.

3.  Pojawienie się „pięknych” (beautiful ones)

•  Grupa samców (ok. 10–15%) wycofuje się całkowicie z życia społecznego.

•  Lokalizacja: górne, odizolowane kompartmenty.

•  Zachowanie: obsesyjne czyszczenie futra, jedzenie, spanie – zero interakcji.

•  Brak rozrodu – nie interesują się samicami ani terytorium.

4.  Patologie rozrodcze

•  Kanibalizm – matki zjadają własne młode.

•  Hiperseksualność – samce atakują wszystko (w tym samce, młode, martwe).

•  Brak opieki – gniazda porzucane, młode rozdeptane.

5.  Śmiertelność niemowląt → 90–100%

„Społeczeństwo myszy osiągnęło punkt, w którym przestrzeń fizyczna była, ale przestrzeń społeczna zniknęła.”

Faza D: Upadek i wymarcie

Czas trwania: dzień 561 – 1973 (ok. 1580 dni od startu)

Populacja: 2200 → 0

Charakterystyka:

•  Brak nowych urodzeń – samice tracą zdolność do ciąży lub zabijają potomstwo.

•  „Piękne” żyją najdłużej – dożywają 2–3 lat, ale nie rozmnażają się.

•  Brak agresji – nawet alfa-samce stają się apatyczne.

•  „Pierwsza śmierć” (duchowa) → „druga śmierć” (fizyczna).

„Myszy nie umarły z głodu ani chorób – umarły z braku sensu.” – Calhoun

Uwagi końcowe

•  Szczyt populacji (2200) był poniżej teoretycznego maksimum (3840) – kolaps nastąpił nie z braku miejsca, a z rozpadu struktur społecznych.

•  „Piękne” były symbolem alienacji – żyły w luksusie, ale bez celu.

•  Eksperyment nie mówił o przeludnieniu fizycznym, lecz o przeludnieniu społecznym – nadmiarze interakcji, które niszczą role i sens

„Myszy w raju straciły wolę życia.”

Eksperyment Wszechświat 25 był 25. i ostatnim w serii podobnych badań Johna B. Calhouna.

Dokładna liczba powtórzeń:

•  Cała seria: 25 eksperymentów (od 1947 do 1973 r.).

•  Wszechświat 25: 1 eksperyment (największy i najbardziej znany, trwający 1968–1973).

•  Wcześniejsze 24: mniejsze skale, różne konfiguracje klatek, ale wszystkie zakończyły się podobnym kolapsem społecznym

Wniosek Calhouna:

„W 100% przypadków (25/25) utopia materialna + przeludnienie społeczne = rozpad społeczeństwa.”

Obserwowane zachowania i skutki

W warunkach utopii materialnej myszy wykazywały dramatyczny rozpad społeczny:

•  Agresja i przemoc: Samce dominujące zajmowały najlepsze terytoria, brutalnie broniąc ich przed innymi. Wzrost ataków na młode i słabsze osobniki.

•  Izolacja i apatia: Pojawiły się grupy “pięknych” (beautiful ones) – głównie samce, które unikały interakcji, gromadziły się w kącie, obsesyjnie dbały o futro i nie angażowały w rozród ani opiekę nad potomstwem.

•  Patologie seksualne i rozrodcze: Zwiększona homoseksualność, kanibalizm, zaniedbywanie młodych (wysoka śmiertelność niemowląt), matki agresywne wobec potomstwa. Wzrost aberracji – np. samice atakujące własne dzieci.

• Rozpad ról społecznych: Brak tradycyjnych struktur – myszy traciły sens życia, co Calhoun nazwał “pierwszą śmiercią” (duchową), a fizyczne wymarcie – “drugą śmiercią”.

Interpretacje i kontrowersje

Calhoun widział w tym metaforę dla ludzkości – ostrzeżenie przed przeludnieniem w erze postępu technologicznego (np. inspirowane książką The Population Bomb Paula Ehrlicha z 1968 r.). Sugerował, że nadmiar może prowadzić do “śmierci duchowej” i alienacji.

Jednak współcześni krytycy (np. historyk nauki Edmund Ramsden) podkreślają ograniczenia:

•  Nieprzenoszalność na ludzi: Ludzie lepiej radzą sobie z gęstością (np. eksperymenty Jonathana Freemana z lat 70. pokazały brak podobnych efektów u studentów). Możemy unikać kontaktów (np. “tysiąc jardów wzroku”) i tworzyć struktury społeczne.

•  Problemy metodologiczne: Nierówny dostęp do zasobów (agresywne myszy blokowały dojścia), brak naturalnych bodźców (np. polowania), a także etyczne kwestie (cierpienie zwierząt bez interwencji).

•  Aktualność: Populacja ludzka podwoiła się do 8 mld w ostatnich 50 latach bez kolapsu – dzięki innowacjom i planowaniu.

Eksperyment pozostaje fascynującym studium dynamiki społecznej, przypominając o potrzebie przestrzeni osobistej i sensu w życiu, ale nie jako prorocze proroctwo końca świata.

To tyle oficjalne przekazy.

Calhoun zaczął swoje eksperymenty w 1947 roku. Pierwsze 24 obejmowały do 1000 myszy. Wszystkie łącznie z największym 25 zakończyły się kolapsem demograficznym i całkowitym wymarciem myszy. Wbrew krytykom Calhouna uważam, że to on a nie krytycy mają rację. Ludzie jak pokazują obecne dane demograficzne nie radzą sobie wcale lepiej niż myszy, obserwujemy dokładnie te same zachowania, dostęp do zasobów jest tak jak u myszy nierówny, obecne społeczeństwa również pozbawione są naturalnych bodźców. Tak jak u myszy mamy coraz większe grono „pięknych osobników” skupionych na narcyzmie i nie zainteresowanych związkami. Matki jak u myszy, zabijają swoje dzieci w ramach aborcji lub je porzucają, coraz mnie są zainteresowane wychowywaniem. Obserwujemy również hiperseksualność. Tak jak podczas eksperymentów Calhouna coraz powszechniejsze są patologie seksualne i rozrodcze: zwiększona homoseksualność, kanibalizm, zaniedbywanie młodych, matki stają się agresywne wobec potomstwa. Następuje rozpad ról społecznych, zaczyna zanikać normalna rodzina jako podstawowa komórka społeczna.

Można stosować wyparcie ale właśnie na Zachodzie widzimy coraz większy kolaps demograficzny następujący mimo coraz lepszych warunków życia, coraz większych zasobów materialnych.

Parafrazując Calhouna „Ludzie w raju stracili wolę życia.”