Strefa czytelnika. Na Zachód po trupie Polski - Bogdan Musiał

„Szczególne miejsce w stosunkach międzynarodowych należy do Niemiec. Ze wszystkich krajów z Niemcami mieliśmy i nadal mamy najmocniejsze więzi gospodarcze. To nie przypadek. Wynika to z interesów obu krajów.” - Mołotow 1933 rok

„Wrogów ich własnymi rękami zniszczyć, a pod koniec wojny pozostań silny.” - Stalin 1939 rok

„Nie mamy nic przeciwko temu, aby krwawo ze sobą walczyły i osłabiały się. Hitler nie rozumiejąc i nie chcąc tego, sam niszczy i podkopuje system kapitalistyczny. Możemy manewrować, wygrywać jedną stronę przeciwko drugiej, tak, aby jeszcze mocniej wodziły się za łby.” - Stalin po podpisaniu paktu Ribbentrop - Mołotow

„Nie ma watpliwości, że całkowicie nie doceniliśmy sowieckiej siły uderzeniowej, a przede wszystkim uzbrojenia sowieckiej armii. W żadnym razie nie mieliśmy też jasnego obrazu czym dysponują bolszewicy”. - Goebbels 19 sierpnia 1941 roku

„My sami też nie wiedzieliśmy dokładnie, jak niesamowicie uzbrojony był ten kraj. Mieli najbardziej niesamowite uzbrojenie, o jakim można sobie pomysleć. Gdyby ktoś mi powiedział, że jakieś państwo wystąpi z 35 tysiącami czołgów, powiedziałbym że zwariował. Nie sądziłem aby to było możliwe.” - Hitler 4 lipca 1942 roku podczas spotkania z marszałkiem Mannerheimem

Bogdan Musiał jest polskim historykiem piszącym i publikującym książki w Niemczech. Zajmuje się drugą wojną światową. W wydanej przez wydawnictwo Zysk i s-ka, „Na Zachód po trupie Polski” podejmuje problem przygotowywania się ZSRR do eksportu rewolucji na Zachód. Jest to póki co jedyna książka szczegółowo analizująca Armię Czerwoną w okresie międzywojennym. Jednocześnie Musiał udziela odpowiedzi na wiele pytań, w tym na kwestię fizycznej i gospodarczej eliminacji chłopów dokonywanej przez bolszewików przez cały okres międzywojenny.

Musiał co istotne swoje badania oparł na niedostępnych do tej pory archiwach moskiewskich. Stalinowska Armia Czerwona była ogromną maszyną przygotowywaną do wojny ofensywnej przeciw Niemcom. Niemcy po zaatakowaniu ZSRR byli zaskoczeni skalą sowieckich przygotowań do wojny, co podkreślił 19 sierpnia 1941 roku Goebbels. Musiał podkreśla, że do tej pory w historiografii temat ten był pomijany z trzech powodów, po pierwsze, z powodów polityczno ideologicznych, po drugie z powodu braku dostępu do sowieckich archiwów, a po trzecie z powodu sporu ideologicznego o tezę o wojnie prewencyjnej, którą miał podjąć Hitler wyprzedzając atak sowiecki. Temat wojny prewencyjnej pojawił się wraz z książkami Suworowa, aczkolwiek jak podkreśla autor, analizując archiwa „nie da się utrzymać tezy o planowanym latem 1941 roku sowieckim ataku na Niemcy”.

Od zamachu stanu dokonanego w październiku 1917 roku przez bolszewików, stali oni na stanowisku, że rewolucja musi wybuchnąć w całej Europie, a przede wszystkim w wysoko uprzemysłowionych Niemczech. W tej kwestii główną przeszkodą do połączenia się z rewolucją w Niemczech dla Armii Czerwonej była od samego początku Polska. W grudniu 1919 roku wywiad Armii Czerwonej zaczął analizować sytuację w Polsce. 24 grudnia 1919 roku niemiecki komunista polskiego pochodzenia Julian Marchlewski skierował do KC KPb memoriał analizujący sytuację w Polsce. Zwracał w nim uwagę na dominację w Polsce dwóch obozów. Pierwszy związany z Piłsudskim był przeciwny wspieraniu białych i chciał odgrodzić Polskę od Rosji kordonem małych państw. Drugi, powiązany z Narodową Demokracją, chciał wesprzeć Białych przeciw bolszewikom. Marchlewski zwracał uwagę na fatalną sytuację finansową i i gospodarczą Polski, i wynikającym z tego złym wyposażeniem i uzbrojeniem wojska polskiego.

Od początku 1919 roku polski wywiad wojskowy dokładnie śledził ruchy Armii Czerwonej. Latem polscy kryptolodzy złamali sowiecki szyfr, co pozwoliło pozyskać szczegółowe dane na temat wojsk sowieckich. Od stycznia nasiliły się ruchy wojsk sowieckich na Froncie Zachodnim i Południowym. W kwietniu dowództwo polskie było przekonane o zbliżającej się wielkiej ofensywie bolszewickiej. Piłsudski postanowił przeprowadzić uderzenie wyprzedzające. 25 kwietnia wojsko polskie zaatakowało sowiecką 12 Armię. Celem Piłsudskiego była pomoc Ukraińskiej Republice Ludowej w celu stworzenie sprzymierzonego z Polską państwa buforowego. 7 maja Polacy dotarli do Kijowa i Dniepru.

W odpowiedzi 14 maja, sowiecka 15 Armia pod dowództwem Tuchaczewskiego zaatakowała na Białorusi. 23 czerwca powstał Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski pod przewodnictwem Marchlewskiego. Na początku sierpnia przybył on do do Białegostoku. 13 sierpnia dowództwo Armii Czerwonej wydało rozkaz aby 12, 14 i 1 Armia Konna działające na południu przeszły pod rozkazy Tuchaczewskiego, w celu zdobycia Warszawy. Jednak Stalin odmówił podpisania rozkazów. Jego zdaniem należało najpierw zdobyć Lwów. 16 sierpnia Piłsudski zaatakował południową flankę Frontu Zachodniego w miejscu gdzie powinny być wojska pod dowództwem Stalina i Budionnego. Tuchaczewski poniósł klęskę. 29 sierpnia pod Zamościem pokonany został Budionny i jego 1 Armia Konna. Armia sowiecka poniosła klęskę. Zwycięstwo Polakom umożliwiło złamanie szyfrów, dzięki którym dokładnie wiedziano o odmowie wykonania rozkazu przez Stalina.

Skutkiem katastrofy zdaniem Musiała było powstanie sowieckiego kompleksu Polski zgodnie, z którym Polska była antybolszewickim bastionem, który blokuje sowietów przed połączeniem się z Niemcami. A właśnie połączenie się z niemieckim przemysłem i robotnikami, miało być zdaniem Stalina i Trockiego niezbędne do sukcesu rewolucji bolszewickiej.

Innym skutkiem wojny było postrzeganie Niemiec jako naturalnego sojusznika Związku Sowieckiego, przyczyną tego postrzegania poza wspólnym wrogiem, czyli Polską, było również obciążenie Niemcami warunkami traktatu wersalskiego, wskazującego na nie jako jedynego winnego wybuchu I wojny światowej. Bolszewicy potrzebowali przemysłu niemieckiego aby odbudować zrujnowaną gospodarkę i przygotować się do przyszłej rewolucji światowej. Obydwa kraje chciały jak najszybciej zniszczyć powersalski porządek światowy.

6 grudnia 1920 roku Lenin potwierdził zrujnowanie gospodarki, produkcja stali wynosiła jedynie 5% przedwojennej, węgla 30%, lokomotywy z powodu braku węgla napędzano drewnem, 25% ziemi ornej leżała odłogiem, zbiory wynosiły jedynie 48% zbiorów przedwojennych.

Armia Czerwona w wyniku wojny z Polską liczyła 5 milionów 300 tysięcy żołnierzy i składała się z 55 dywizji piechoty, 23 dywizji kawalerii, 648 tysięcy żołnierzy oddziałów Służb Wewnętrznych. W jednostkach bojowych było około 2 milionów ludzi, z których jedynie 10% żołnierzy było zdolnych do walki. Do grudnia 1921 roku armia została zredukowana do 1,37 miliona żołnierzy, z czego 700 tysięcy służyło w piechocie i kawalerii.

Dla bolszewików stało się jasne, że do odbudowy gospodarki niezbędny jest kapitał zagraniczny. Ponieważ w wyniku odmowy spłaty przez bolszewików długów Rosji carskiej, trudno było pozyskać zachodnie środki, Lenin znalazł rozwiązanie w postaci koncesji. Jako główny cel Lenin postawił elektryfikację. 22 grudnia 1920 roku stwierdził „Komunizm - to władza radziecka plus elektryfikacja całego kraju”. Koszt oceniano na 17 miliardów rubli w złocie. Przydzielono trzy rodzaje koncesji: leśne, zbożowe i górnicze. W 1921 roku Rosja Sowiecka zawarła umowy handlowe z Wielką Brytanią, Niemcami, Austrią, Włochami i Czechosłowacją. Koncesje zakończyły się jednak fiaskiem ponieważ zachodni kapitał nie miał zaufania do bolszewików.

W wyniku rekwizycji wśród chłopów zaczęły się bunty. Największy miał miejsce w sierpniu 1920 roku w guberni tambowskiej. Do 1921 roku bunt rozszerzył się na tereny dolnej Wołgi i zachodniej Syberii. Do jego stłumienia skierowano Tuchaczewskiego. Dowodząc 100 tysięczną armią, wykorzystując artylerię, samoloty i gazy bojowe udało mu się stłumić bunt do końca czerwca 1921 roku. Tuchaczewski dokonał w tym celu krwawych masakr, pacyfikacji i masowych rozstrzeliwań.

28 lutego 1921 roku w Kronsztadzie podnieśli bunt będący opoką bolszewików marynarze. Dołączyło do nich 2 tysiące bolszewików. Domagali się zakończenia terroru, nowych wyborów do rad i uwolnienia więźniów politycznych. Do stłumienia powstania skierowano Tuchaczewskiego. Rozstrzelano 2102 osób, a 6459 zamknięto w więzieniach.

Do lata 1921 roku bolszewicy krwawo stłumili wszystkie bunty i opanowali cały kraj. Z powodu braku środków musiano przeprowadzić dalszą redukcję armii. W maju 1928 roku Armia Czerwona 610 tysięcy, z tego w jednostkach bojowych 330 tysięcy. Odziały GPU zostały zredukowane do 56 tysięcy. W listopadzie 1921 roku 80% składu armii stanowili Rosjanie, 11% Ukraińcy, 2,6% Tatarzy, 1,6% Żydzi, 1,1% Polacy. Cały czas były silne napięcia pomiędzy Żydami a nie Żydami oraz Rosjanami i Ukraińcami. Problemy generowało również podwójne dowództwo i konflikty pomiędzy dowódcami a komisarzami politycznymi.

W lipcu 1924 roku Dzierżyński w memoriale do Politbiura podkreślał, że wydatki na armię są zbyt wysokie, rujnują gospodarkę a mimo swej wielkości nie są w stanie zapewnić bezpieczeństwa kraju. Armia została zredukowana ze 107 do 90 dywizji. W równie fatalnej sytuacji jak armia był przemysł zbrojeniowy. W 1923 roku produkcja nadal wynosiła jedynie 25% produkcji z 1913 roku. Przemysł nie był w stanie zapewnić odpowiedniej liczby karabinów, karabinów maszynowych, pocisków.

W 1926 roku Dzierżynski zwracając uwagę na fatalny stan przemysłu podkreślał przerosty etatów wśród urzędników, śmiesznie niskie normy wydajności oraz całkowity bezład finansów.

Ponieważ Polska stała na przeszkodzie w dotarciu do rewolucji w Niemczech stała się celem działalności wywrotowej prowadzonej przez sterowaną z Moskwy i spenetrowaną przez GPU Komunistyczną Partię Polski. Politbiuro utworzyło komisję do prowadzenia „polskiej konferencji partyjnej”. W jej skład weszli Zinowiew, Dzierżyński, Unszlicht, Rykow, Stalin i Bucharin. KPP otrzymała wytyczne do działalności, na którą przeznaczono 140 tysięcy złotych rubli.

Rosja cały czas potrzebowała niemieckich towarów, za które mogła zapłacić jedynie zbożem. Jednak o ile przed wojną eksportowała średnio 600-700 milionów pudów (1 pud = 16,38 kg), to w 1923 roku mogła wyeksportować jedynie 50 milionów pudów. Ale już w 1924 roku musiała importować 84 miliony pudów z powodu klęski głodu. W kolejnych latach eksport wzrósł do 123-133 milionów, aby w 1928 roku spaść do 27 milionów. Powodem niskiej wydajności było rozdrobnienie rolnictwa oraz zacofanie technologiczne wsi. 32% gospodarstw nie posiadało żadnego zwierzęcia pociągowego. W 1928 roku zbiory wynosiły jedynie 50% zbiorów przedwojennych. Kolejnym problem były nożyce cenowe. O ile w 1913 roku wartość produkcji całego rolnictwa wynosiła niecałe 11 790 milionów rubli, to w 1921 roku spadła do 6 900 milionów, i wzrosła do 12 775 milionów dopiero w 1926 roku. Analogiczna sytuacja nastąpiła w przemyśle. W 1913 roku wartość produkcji wyniosła 6 391 milionów, w 1921 roku spadła do 1 344 milionów, a poziom przedwojenny przekroczyła dopiero w 1926 roku osiągając 6 400 milionów.

Przemysł nie mógł się rozwijać z powodu braku kapitału.

Z powodu niskiej wydajności przemysłu lekkiego oraz polityki cenowej określanej przez Biuro Polityczne powstały nożyce cenowe. Artykuły rolne miały niskie ceny, natomiast artykuły codziennego użytku były bardzo drogie. Mechanizm nożyc cenowych był specjalnie wytwarzany przez rząd w celu obłożenia chłopów dodatkowym podatkiem. Skutkiem tego były niedobory żywności ponieważ chłopi nie chcieli sprzedawać swoich produktów.

Żeby pozyskać środki na odbudowę przemysłu i Armii Czerwonej rząd zajął się produkcją i sprzedażą wódki. W celu zwiększenia dochodów OGPU zaczęła walkę z bimbrownictwem. W 1930 roku gdy nastąpiła konieczność rozbudowy armii z 640 do 700 tysięcy ludzi Mołotow napisał:

„Skąd wziąć pieniądze? Moim zdaniem musimy zwiększyć produkcję wódki. Musimy odrzucić fałszywy wstyd, związany z otwartym i bezpośrednim dążeniem do maksymalnego wzrostu produkcji wódki, aby móc tym samym zagwarantować naprawdę solidną obronę naszego kraju.”

Jego efektem było uchwalenie przez rząd zwiększenia produkcji wódki do 92 milionów wiader, na którą przeznaczono 596 tysięcy ton zboża.

W 1926 roku w przemyśle zatrudnionych było 2,5 miliona robotników. Cała ludność liczyła 147 milionów, z których 121 milionów mieszkało na wsi (82%), a 26 milionów w miastach. W latach dwudziestych w porównaniu do okresu sprzed rewolucji sytuacja robotników znacznie się pogorszyła, co stwierdził sam Lenin. Przed wojną koszty mieszkaniowe wynosiły 17% przychodów, natomiast w 1927 roku 22,7%. Dla porównania w Niemczech wynosiły niecałe 10%. Jednocześnie pogorszyła się jakość mieszkań, z 14 m2 na osobę w 1914 roku, powierzchnia spadła do 11,57 m2. W Leningradzie na osobę przypadało 6,99 m2 a w Moskwie 4,35 m2. W 1926 roku wynagrodzenie wynosiło 100 - 102% przedwojennego. Wydajność pracy spadła do 16-20% przedwojennej co było skutkiem zużycia maszyn, obniżenia jakości surowców, słabej dyscypliny, biurokracji i zaniedbań.

21 stycznia 1924 w Górkach pod Moskwą zmarł Lenin. Władzę przejęła wąska grupa Stalin, Zinowiew, Trocki i Kamieniew. Stalin od kwietnia 1922 roku był sekretarzem generalnym partii. Rozpoczęła się walka o władzę, w wyniku której Trocki musiał wyjechać z kraju.

W grudniu 1930 roku Politbiuro powołało Komitet Obrony, do którego weszli Stalin, Mołotow, Woroszyłow, Kujbyszew i Ordżonikidze. W 1927 roku Woroszyłow przedstawił w raporcie fatalną sytuację w armii. Podjęto decyzję o zwiększeniu nakładów na wojsko. W maju 1927 roku Armia Czerwona liczyła 607 tysięcy ludzi, była jednak fatalnie wyposażona. Miała 1046 samolotów, 90 czołgów, 99 wozów pancernych i 7 tysięcy dział. Sprzęt był przestarzały i pochodził w okresu rewolucji. Opracowano plan pięcioletni rozbudowy armii. Zaplanowano rozbudowę armii. Zaplanowano wyposażenie armii w 2500 czołgów, 4500 samolotów i 13600 dział. Od samego początku jako jeden z celów armii przewidziano walkę z buntami. Podkreślono również potrzebę wzmocnienia zaplecza. Za wrogów na tyłach Stalin i reszta politbiura uznali zamożnych chłopów, kułaków. Walka z kułactwem stała się wkrótce głównym celem. Stalin uznał, że przed przyszłą wojną trzeba spacyfikować wieś. Obawiał się, że w razie wojny poza wrogiem zewnętrznym, trzeba będzie walczyć z wrogiem wewnętrznym - chłopami na zapleczu. Aby uniknąć wojny na dwóch frontach należało spacyfikować chłopów. Problemem była również złożona z chłopów sama armia.

Szybko jednak okazało się, że bez zachodnich technologii modernizacja armii jest niemożliwa. Szczególnie dotknęło to lotnictwo.

W 1929 roku opracowano nowy plan modernizacji. Liczba samolotów miała wynosić 2000, artyleria 9300 dział, czołgów w pierwszej linii miało być 1500 a w rezerwie 2000. Miano rozwijać broń chemiczną.

W 1929 - 1930 przeprowadzono czystki. Zwolniono i zesłano lub rozstrzelano 164 tysiące urzędników. Czystki były powiązane z przygotowaniami do wojny. W kolejnym etapie zlikwidowano białogwardzistów i ich rodziny. Po nich przyszła kolej na „burżuazyjnych specjalistów”. Dawni carscy inżynierowie, konstruktorzy, zarządający, prawnicy i profesorowie zostali uznani winnymi za fatalny stan gospodarki.

Aby kupić niezbędną technologię środki pozyskiwano z eksportu zboża. Ponieważ produkcja zboża wynosiła jedynie 50% przedwojennej Politbiuro doszło do wniosku, że jedynym wyjściem jest połączenie gospodarstw chłopskich w wielkie gospodarstwa kolektywne. W 1927 roku chłopi dostarczyli jedynie niecałe 5 milionów ton zboża , o niemal 8 milionów mniej niż przewidywano. W wyniku tego ponownie zaczęły się rekwizycje zboża. Przy pomocy propagandy o zagrożeniu wojennym przystąpiono do likwidacji zamożnych warstw chłopskich.

Stalin cały czas zakładał, że na Zachodzie nastąpi kryzys, który zniszczy stabilizację a następnie przekształci się w wielką wojnę, która stworzy warunki do rewolucji światowej.  W 1928 roku założono w Moskwie szkołę szkolącą polskich komunistów. Partie komunistyczne na Zachodzie dostały polecenie aby przygotować „głęboki kryzys rewolucyjny”, który „masy zmobilizuje do walki i zwróci w stronę komunizmu”.

25 października 1929 roku w „czarny czwartek” rozpoczął się wyczekiwany przez Stalina kryzys światowy. Najbardziej dotknął on USA i Niemcy. Jego skutkiem było gigantyczne bezrobocie. W Niemczech w 1932 roku bezrobocie wyniosło 80,8% 5,575 miliona ludzi. W Stanach bezrobotnych było 12 milionów. W Niemczech w miastach doszło do zamieszek i walk ulicznych. W 1929, 1930 i 1931 roku Politbiuro podjęło szereg uchwał zgodnie z którymi poza zwieszeniem armii o 15 tysięcy ludzi, postanowiono kupić z USA dwa czołgi Christie oraz dokumentację do ich produkcji. Zaczęto je produkować od 1931 roku jako BT. W Wielkiej Brytanii kupiono lekkie czołgi Vickers, które zaczęto produkować jako T-26. Zaplanowano również modernizację lotnictwa.

Z powodu braku specjalistów ściągnięto kilka tysięcy wykwalifikowanych robotników i inżynierów z Niemiec, Austrii i USA. Uwolniono również część z aresztowanych inżynierów i techników. Jak podkreśla Musiał największym problemem, którego nie rozumieli aparatczycy było to, że nawet gdy kupili maszyny na Zachodzie potrzebowali lat aby wykształcić odpowiednie kadry techniczne do ich obsługi.

W 1930 roku rozpoczęła się również przymusowa kolektywizacja chłopów. Do 1934 roku skolektywizowano 71% gospodarstw, a do 1937 roku 93%.

„Komunistyczne władze konsekwentnie zmieniały rosyjską i nierosyjską wieś w gigantyczny system obozów pracy przymusowej, złożonych z poszczególnych kołchozów. Więźniami byli kołchoźnicy oraz ich rodziny (ponad 70 milionów ludzi).”

Żeby zapobiec ucieczkom chłopów do miast Politbiuro 15 listopada 1932 roku wprowadziło system paszportów. Chłopi i kołchoźnicy nie otrzymywali paszportów, w wyniku czego w praktyce wróciło poddaństwo chłopów. W 1932-33 miliony chłopów umarły z głodu. W celu pozyskania potrzebnej na zakup broni waluty, Stalin forsował zwiększanie eksportu zboża. Na rok budżetowy 1930/1931 zaplanowano eksport 280 milionów pudów zboża (17,1 miliona ton). W 1930 roku ściągnięto o wiele więcej zboża niż w latach poprzednich. Za sprzedane zboże zakupione technologie i urządzenia z Niemiec i USA. Import wyniósł ponad miliard rubli. Jednak latem 1931 roku pojawił się kryzys finansowy, który zmusił Politbiuro do ograniczenia importu. Próbowano temu zaradzić zwiększeniem eksportu zboża jednak jego dostawy były o wiele mniejsze niż rok wcześniej. Na Ukrainie do 31 grudnia ściągnięto jedynie 78,7% planowanych dostaw. W odpowiedzi na Ukrainę zostali wysłani aktywiści i OGPU. Zagrabiono całe zboże łącznie z tym przeznaczonym na zasiewy. Mimo próśb sekretarza generalnego KC KPbU Stanisława Kosiora, Stalin nie zezwolił na udzielenie pomocy Ukrainie. Jedynie nieznacznie zmniejszono ilość sprzedawanego na Zachód zboża, masła, mięsa, drobiu i innych artykułów spożywczych. W 1932 roku z powodu braku zboża na zasiewy sytuacja jeszcze się pogorszyła. Na wiosnę 1933 roku nastąpiło apogeum głodu. W czerwcu 1933 roku głód dotknął ponad 50% mieszkańców Ukrainy. Odnotowano setki przypadków kanibalizmu i zjadania zwłok. Obecnie przyjmuje się, że z powodu głodu zmarło ponad 8 milionów ludzi, 4 na Ukrainie, milion w Kazachstanie, milion na Kaukazie oraz 2 miliony w Rosji.

W tym samym czasie Stalin zatwierdził gigantyczne plany rozbudowy Armii Czerwonej. Jej liczebność wzrosła z 631 tysięcy do niemal dwóch milionów w lutym 1939 roku. Roczna produkcja czołgów wyniosła ponad 3000, produkcja samolotów corocznie rosła, aż do poziomu 10 tysięcy sztuk w 1939 roku. Analogicznie wyglądała pozostała produkcja sprzętu i amunicji. Liczba dywizji piechoty wzrosła do 149, kawalerii do 22 a brygad pancernych do 4. Według planów po mobilizacji jej liczebność miała wynosić ponad 8 i pół miliona ludzi. Ojcem modernizacji był marszałek Michaił Tuchaczewski, który uważał, że przyszła wojna powinna być wojną błyskawiczną, w wyniku czego niezbędna jest rozbudowa nowoczesnej sieci kolejowej i floty samolotów transportowych w celu zapewnienia ciagłości dostaw podczas ofensywy.

Celem Tuchaczewskiego było uzyskanie poziomu 260 dywizji piechoty i kawalerii, 50 dywizji artylerii, 40 tysięcy samolotów i 50 tysięcy czołgów. Zgodnie z jego koncepcją czołgi i samoloty miały być masowe użyte w celu dokonywania wyłomów dla nacierających dywizji piechoty. Postulował również masowe użycie gazów bojowych. Już w jego pierwszych planach celem było dotarcie do Niemiec, a głównym przeciwnikiem miała być Polska i jej sojusznicy. Jego plan jednak został uznany za nierealny z powodu niemożności wyprodukowania w tym czasie potrzebnej liczby czołgów i samolotów.

10 czerwca 1931 roku Stalin mianował Tuchaczewskiego szefem uzbrojenia i zastępcą ludowego komisarza spraw wojskowych i morskich. Produkcją czołgów powiązano z produkcją traktorów, tak aby traktory można było łatwo przerobić w lekkie czołgi. Czołgistami mieli zostać traktorzyści. Od 1931 roku ruszyła masowa produkcja czołgów lekkich T 26 i T 27, oraz czołgów średnich T-G. Jednocześnie wysłano 7 tysięcy komunistów do szkół lotniczych, pancernych i artyleryjskich. Stalin i Politbiuro przewidywali, że do konfliktu dojdzie w latach 1933-34. Kolejny plan pięcioletni (1933-1938) przewidywał rozwój przemysłu tak aby był w stanie wyprodukować 62,5 tysiąca czołgów, w tym 20 tyś małych, 12 tyś lekkich, 0,5 tyś ciężkich i 20 tyś przeznaczonych do drugiej fali natarcia. Wsparcie miało dawać 32 tyś samolotów.

W 1932 roku Woroszyłow wskazywał, że największym problem armii są dowódcy, brakowało dowódców sztabowych. Dla nowych formacji brakowało dowódców, poza tym jego zdaniem okres szkolenia był zbyt krótki. Podkreśla również trudności z zaopatrzeniem w sprzęt, dostarczono jedynie 25% wymaganych czołgów. Problemem przemysłu sowieckiego był chaos i brak koordynacji, poza tym jego zdolności produkcyjne były o wiele niższe od wymaganych. Mimo to Armia Czerwona posiadała więcej czołgów niż wszystkie pozostałe armie świata razem wzięte. Jednak jak w kolejnym raporcie podkreślał Woroszyłow brakowało czołgów sprawnych. Przyczyną była słaba jakość wyprodukowanych maszyn, ich intensywne używanie w oddziałach z jednoczesnym brakiem konserwacji, brakowało warsztatów i części zamiennych.

Mimo prób poprawy sytuacji jakość dostarczanego uzbrojenia nie poprawiała się. Tuchaczewski zaniedbał stworzenie bazy remontowej dla czołgów i reszty sprzętu. Dostarczane czołgi były wadliwe już w momencie ich przyjęcia do jednostek. Pod koniec 1933 roku sprawnych było jedynie 17% czołgów. Sytuacja nie poprawiła się również w kolejnych latach. Woroszyłow w 1933 roku wydał rozkaz aby 50% czołgów nie było używanych więcej niż 100 godzin w roku, a drugie 50% nie więcej niż 50 godzin. W 1935 roku wydano rozkaz aby 30% czołgów było używanych nie więcej niż 50 godzin w roku a pozostałe 70% jedynie przez 15 godzin w roku.

W 1936 roku Związek Sowiecki posiadał 13 tysięcy czołgów ale tylko część nadawała się do użytku. Skutkiem wprowadzonych ograniczeń był spadek wyszkolenia załóg. Same konstrukcje czołgów również były niedoskonałe. Problemem były przede wszystkim za słabe silniki.

W kwietniu 1939 roku Stalin zatwierdził plan przezbrojenia oddziałów pancernych w dwa nowe modele czołgów i zmianę silników na Diesle w posiadanych czołgach BT7, T26, T35 i T28. Jak widać Stalin przygotowywał się do nowej wojny, do jesieni 1939 roku zbudowano prototypy KW1 i T34. Do czerwca 1941 roku Armia Czerwona otrzymała 504 sztuki KW 1 i 892 T34. KW1 miał jednak za słaby pancerz i silniki.

1 czerwca na stanie Armii Czerwonej było 10055 T-26, 7549 BT, 1129 T-28 i 2231 T-38.

Analogiczna jak z czołgami była sytuacja w lotnictwie. Przemysł miał zbyt słabe moce produkcyjne aby dostarczyć wymaganą liczbę samolotów. Dostarczane maszyny miały masowe wady konstrukcyjne i były zagrożeniem dla pilotów. W lipcu 1940 roku na stanie lotnictwa było 21377 samolotów, z czego 3401 niezdolnych do walki, 3428 przestarzałych szkoleniowych U2, około 3 tysięcy R-5 i R-6, 527 bombowców TB-3, 981 DB-3, 981 -SB, szturmowych I-15 bis 1105, myśliwskich I-15 599, I-16 3981 i I-153 1336 sztuk. Wszystkie te samoloty były przestarzałe.

Od 1940 roku Stalin pod wpływem bitwy o Anglię uznał lotnictwo i przemysł lotniczy za kwestie kluczowe i zarządził modernizację lotnictwa. Do produkcji zostały skierowane Mig-3, Ił-2, Jak-1, Jak-3, Pe-2 oraz ŁaGG-3.

Problemem lotnictwa sowieckiego były wynikające z niskiej jakości maszyn masowe wypadki lotnicze. W latach trzydziestych w ich wyniku stracono 2 tyś samolotów i tysiąc pilotów.

Problemem były zarówno maszyny jak i słabe wyszkolenie pilotów. Gdy 16 maja 1939 roku szef głównego zarządu propagandy Armii Czerwonej Lew Mechlis zaproponował odkomenderowanie dodatkowych komisarzy politycznych aby zastosowali środki polityczne, Stalin się wściekł.

„Co tu ma do rzeczy praca polityczna? Lotnik nie chce uznawać praw fizyki i meteorologii. Co tu ma praca partyjne? Kultura latania jest na niskim poziomie.”

Wiosną 1941 roku dziennie dochodziło do 2-3 wypadków.

W innych służbach wyszkolenie również było fatalna, artyleria nie potrafiła skoordynować ognia, wyszkolenie strzeleckie żołnierzy było bardzo niskie. Na podstawie szkoleń zauważono bardzo słabą pracę sztabów, złą współpracę artylerii z wojskami pancernymi i kawalerią.

Jednocześnie starano się trzymać armię z dala od kolektywizacji i przesiedleń. 2 lutego 1930 roku Jagoda zabronił angażowania armii likwidację kułactwa:

„Pod żadnym pozorem nie używać w trakcie operacji oddziałów Armii Czerwonej.”

Mimo wszystko rozgrywające się wydarzenia oddziaływały na armię. Pojawiała się krytyka partii. Pojawiły się dezercje i samobójstwa. Poważnym problemem było wysokie spożycie alkoholu, zarówno przez żołnierzy jak i dowódców.

W 1938 roku Woroszyłow pisał:

„Pijaństwo stało się prawdziwą plagą armii.”

Tak jak i całe społeczeństwo, tak i armia nie uniknęła czystek. Pierwsza fala czystek odbyła się w latach 1929-1930. Z wojska wyrzucono ponad 10 tysięcy dowódców, z czego 2600 trafiło do więzienia. W latach 1930-1932 represje dotknęły kolejnych 3 tysięcy dowódców, głównie oficerów carskich. W latach 1934-1937 wyrzucono z armii niecałe 5 tysięcy dowódców.

W 1936 roku Stalin usunął z dowództwa NKWD Jagodę a na jego miejsce mianował Jeżowa. W tym czasie zła sytuacja wystąpiła w przemyśle zbrojeniowym, górnictwie, transporcie kolejowym i chemicznym. Było coraz więcej wypadków wynikających przede wszystkim ze współzawodnictwa pracy i lekceważenia zasad bezpieczeństwa. Jako winnych sytuacji wskazano trockistów. Skutkiem tego była kolejna fala represji i tym razem ogromne czystki w wojsku.

11 czerwca odbył się proces pokazowy przeciw Tuchaczewskiemu i siedmiu innym dowódcom armii. Wszyscy zostali skazani na rozstrzelanie. W trakcie czystek aresztowano 87% spośród 1651 dowódców od dowódcy brygady wzwyż. Niemal połowa z nich została rozstrzelana. Spośród liczącej 85 osób Rady Wojennej rozstrzelano 73%. Ogólnie na 179 tysięcy oficerów czystki dotknęły 63 tysięcy. Rozstrzelano ponad 50% oficerów w randze generała. W wyniku tego pod koniec 1938 roku w armii brakowało 80-90 tysięcy oficerów. 30-35% oficerów wskutek tego szybko powróciło do służby.

Skutkiem czystek był dalszy upadek dyscypliny. Aby ją ponownie wprowadzić wprowadzono ponownie kary fizyczne, które mogli stosować dowódcy.

Dla Stalina kluczowym partnerem gospodarczym były Niemcy. W styczniu 1933 roku podczas przemówienia Mołotow stwierdził:

„Szczególne miejsce w stosunkach międzynarodowych należy do Niemiec. Ze wszystkich krajów z Niemcami mieliśmy i nadal mamy najmocniejsze więzi gospodarcze. To nie przypadek. Wynika to z interesów obu krajów.”

W 1932 roku udział eksportu do Rosji w eksporcie niemieckim wynosił 11,9% i obejmował przede wszystkim maszyny i urządzenia niezbędne do budowy sowieckiego przemysłu. Jednocześnie jednak Stalin używał KPD do prób przeprowadzenia sowietyzacji Niemiec. W celu zdobycia poparcia społecznego, KPD mniej skupiała się na walce klas, a akcentowała odrzucenie spłaty reparacji wojennych, żądała zwrotu utraconych ziem oraz ochrony niemieckiej mniejszości narodowej w innych krajach. Właściwie jej program był bardzo zbliżony do NSDAP.

Obydwie partie mimo, iż walczyły ze sobą, współpracowały w niszczeniu niemieckiej demokracji. Stalin miał nadzieję, że dojdzie do rewolucji w Niemczech, a ta doprowadzi do wojny z Polską o odzyskanie Gdańska, Śląska, z Czechosłowacją o Sudety i Francją o Alzację i Lotaryngię. Narodowa rewolucja w Niemczech miała doprowadzić do wojny, do której zbroił się na potęgę Związek Sowiecki. Na polecenie Stalina KPD najbardziej atakowała socjaldemokrację. Gdy jednak do władzy doszedł Hitler i nadzieje na rychłą rewolucję znikły wrogiem przestali być socjaldemokraci i stali się faszyści.

Współpraca pomiędzy Niemcami a Związkiem Sowieckiem wcale nie skończyła się po dojściu Hitlera do władzy. W marcu 1935 roku Niemcy udzieliły ZSRS kredytu w wysokości 200 milionów marek na zakup niemieckich maszyn i urządzeń, co pozwoliło Stalinowi dalej rozbudowywać przemysł. Hitler jednak nie pozwalał sprzedawać do ZSRS najważniejszych towarów wojskowych. W 1936 roku zakazał eksportu sprzętu wojskowego do ZSRS. Gdy Hitler zaczął dążyć do rewizji postanowień traktatu wersalskiego Stalin uznał, że realizuje on wyznaczoną dla KPD koncepcję rewolucji narodowej, która musi doprowadzić do wojny.

9 lipca 1939 roku szef sztabu Armii Czerwonej Szaposznikow opracował memoriał o różnych wariantach militarnego zaangażowania sowieckich sił zbrojnych w ramach paktu z Francją i Wielką Brytanią. Przewidywał cztery możliwe warianty wojny: Niemcy atakują Francję i Wielką Brytanię, Niemcy atakują Polskę, Węgry i Bułgaria przy wsparciu Niemiec atakują Rumunię i Niemcy atakują ZSRS przez terytorium Estonii, Łotwy i Finlandii.

W razie wybuchu wojny jej ciężar miały wziąć na siebie Francja, Polska i Wielka Brytania, ZSRS miał użyć 30% swych sił i to jedynie atakując Prusy Wschodnie. Jednocześnie Francja i Wielka Brytania miały de facto uznać Polskę, Rumunię i kraje nadbałtyckie za sowiecką strefę wpływów. Stalin chciał doprowadzić Zachód do długiej i krwawej wojny z Niemcami. Poza tym domagał się od Polski aby wyraziła zgodę na przemarsz Armii Czerwonej. Polska 19 sierpnia odmówiła. 22 sierpnia rozmowy pomiędzy Francją, Wielką Brytanią a ZSRS również zostały zakończone.

Gdy Polska odmówiła zgody na propozycje niemieckie 26 kwietnia 1939 roku Hitler powiedział do von Brauchitscha:

„Czy wie pan, jaki będzie mój następny krok? Proszę usiąść nim panu powiem: wizyta państwowa w Moskwie.”

W czerwcu odbyły się trzy spotkania pomiędzy radcą handlowym ambasady niemieckiej Hilgerem a Mikojanem. Pod pretekstem rozmów handlowych toczyły się tajne rozmowy polityczne. 15 sierpnia Niemcy zaproponowali pakt o nieagresji i podział stref wpływów. 22 sierpnia do Moskwy przybył Ribbentrop. W nocy z 23 na 24 sierpnia Ribbentrop i Mołotow podpisali pakt mający obowiązywać dziesięć lat.

Latem 1939 roku Andriej Żdanow zapisał słowa Stalina:

„Wrogów ich własnymi rękami zniszczyć, a pod koniec wojny pozostań silny.”

Stalin od samego początku podkreślał, że pakt o nieagresji wzmocni Niemcy.

„Nie mamy nic przeciwko temu, aby krwawo ze sobą walczyły i osłabiały się. Hitler nie rozumiejąc i nie chcąc tego, sam niszczy i podkopuje system kapitalistyczny. Możemy manewrować, wygrywać jedną stronę przeciwko drugiej, tak, aby jeszcze mocniej wodziły się za łby.”

30 listopada Stalin wydał rozkaz ataku na Finlandię. Wojna wykazała fatalny stan Armii Czerwonej. Słaba dyscyplina, złe wyposażenie, fatalne wyszkolenie, całe jednostki opuszczały linie frontu. Źle działał zwiad. 26 stycznia 1940 roku rozkazano utworzyć na tyłach oddziały zaporowe NKWD, które miały strzelać do dezerterów i czyścić teren z wrogich elementów na tyłach frontu. Po skierowaniu na front nowego wyposażenia i nowych oddziałów ostatecznie zmuszono Finów do wycofania. 12 marca Finlandia się poddała. Armia Czerwona straciła 127 tysięcy żołnierzy, z czego jedna piąta z powodu zimna.

Zmieniony został ludowy komisarz obrony, Woroszyłow został odwołany a na jego miejsce wyznaczono Siemiona Timoszenko. Tym razem zrezygnowano z rozstrzeliwań, wręcz przeciwnie wypuszczono z obozów i przywrócono do służby tysiące oficerów. Odbudowano autorytet dowódców. 7 maja 1940 roku Stalin kazał wprowadzić stopnie generalskie, kilka miesięcy później wprowadzono stopnie podoficerskie. Ograniczono kompetencje komisarzy politycznych a ich rola sprowadzać się miała jedynie do propagandy.

Błyskawiczne zwycięstwo Hitlera na zachodzie zaskoczyło Stalina. Rozkazał zająć państwa nadbałtyckie, Besarabię i Bukowinę. Ponieważ Bukowiny nie było w strefie przewidzianej paktem a jej zajęcie spowodowało zagrożenie dla rumuńskich pól naftowych, które dostarczały ropy Niemcom, Hitler był wściekły. Nakazał przygotowanie planów ataku na ZSRS. Po katastrofie w Finlandii, Hitler był pewien, że Armia Czerwona nie będzie stwarzać większych problemów. W tym samym czasie Stalin nakazał przygotowania do wojny z Niemcami, nie wierzył jednak, że Niemcy go zaatakują i rozpoczną wojnę na dwa fronty. Nie wierzył w ostrzeżenia Anglików o nadchodzącym ataku. Gdy 17 czerwca 1941 roku ludowy komisarz bezpieczeństwa państwowego Mierkułow przekazał mu, że ataku można spodziewać się w każdej chwili, Stalin się wściekł. Wszystkie ostrzeżenia o ataku traktował jako dezinformację.

Stalin zmienił również swoje podejście do Polski. 29 czerwca 1940 roku przyjął Wandę Wasilewską i zaczął mówić o wyzwoleniu Warszawy. Również na terenach wschodniej Polski przestano tępić polską kulturę i język, zamiast tego zaczęto Polaków sowietyzować. Po rozstrzelaniu w Katyniu polskich oficerów, w więzieniach sowieckich było jeszcze dwóch generałów, 39 pułkowników i podpułkowników, 823 pozostałych oficerów, 4022 podoficerów i 13321 żołnierzy. Do tego czasu rozstrzelano 14 587 polskich oficerów i policjantów. Na polecenie Stalina NKWD wyselekcjonowało oficerów gotowych do organizacji oddziałów walczących razem z Armią Czerwoną. Beria nakazał stworzyć dla nich w tajemnicy sztab i zacząć formować polską dywizję. Miała ona być tworzona na bazie 238 Dywizji Piechoty, która miała stać się polskojęzyczna. Atak Niemców 22 czerwca przekreślił te plany.

Wiosną 1941 roku Armia Czerwona była nieprzygotowana do winy. Na bazie kontroli stwierdzono katastrofalne zaopatrzenie żołnierzy w mundury i buty, brakowało nowych systemów artyleryjskich, amunicja składowana pod gołym niebem rdzewiała, brakowało paliwa. Produkcja jednak przyspieszała, w jednostkach pojawiało się coraz więcej nowych czołgów i samolotów, a armia się powiększała.

5 maja 1941 roku na Kremlu odbyło się uroczyste posiedzenie absolwentów Akademii Wojskowej. Stalin wygłosił przemówienie, po omówieniu stanu armii i jej wyposażenia, zanalizował sytuację i przyczyny klęski Francji. Wskazał również błędy niemieckie polegające na „podporządkowywaniu, ujarzmianiu innych narodów pod sztandarem hegemonii”. Powodowało to coraz większy opór na tyłach armii niemieckiej.

Na przyjęciu, które się później odbyło Stalin w trzecim przemówieniu powiedział:

„W tej chwili, gdy zmodernizowaliśmy naszą armię, bogato wyposażyliśmy w środki techniczne dla prowadzenia współczesnej walki, staliśmy się mocni - teraz należy przejść od obrony do ofensywy. Armia Czerwona jest armią współczesną, a współczesna armia - to armia ofensywna.”

Musiał zadaje pytanie: Kiedy Stalin zamierzał zaatakować Niemcy?

4 czerwca 1941 roku Malenkow wyraźnie stwierdził, że „atak nie nastąpi jutro”, poparł go Żdanow wspominając o tym, że plan będzie studiowany za dwa lata.

Oznaczałoby to, że Stalin zamierzał zaatakować Niemcy w 1943 roku. Stalin miał to wprost tłumaczyć Mołotowowi „Dopiero w 1943 roku sprostalibyśmy Niemcom”. Zdaniem autora 1941 roku nie wchodził w ogóle w grę. Na wiosnę 1941 roku dowódcy zwracali uwagę na niedostateczne zaopatrzenie jednostek w amunicję oraz na niedostateczne nadal wyszkolenie jednostek. Również dywizje pancerne nie były dostatecznie wyposażone w czołgi. „W 1941 roku jednostki pancerne były w fazie restrukturyzacji i przezbrojenia a ich pełną gotowość bojową przewidziano dopiero na wiosnę 1942 roku.” Analogiczna sytuacja była w lotnictwie. Problemem była również zbyt wolna budowa lotnisk i niezbędnych linii kolejowych.

Wiosną 1941 roku Stalin był w trakcie rozbudowy największej armii inwazyjnej w dziejach. Atak Niemiec 22 czerwca zaskoczył tą armię w trakcie przygotowań. Jednak zdaniem Musiała nie można powiedzieć o dowodach, na tezę, że atak Hitlera był działaniem prewencyjnym, aby uniknąć ataku ze strony ZSRS. Niemcy nie dysponowali bowiem żadną wiedzą na temat stanu Armii Czerwonej ani jej przygotowań do wojny. Niemcy ewidentnie nie doceniali wojsk sowieckich. Hitler zakładał, ze wojska niemieckie rozbiją wojska sowieckie w przeciągu kilku tygodni. 16 czerwca 1941 roku Goebbels zanotował:

„Czeka nas jedyna w swoim rodzaju zwycięska kampania.”

Jednak już 1 sierpnia napisał:

„Otwarcie przyznaje się, że nastąpiła pomyłka w ocenie sowieckiej siły bojowej. Bolszewicy stawiają większy opór niż przypuszczaliśmy, i przede wszystkim środki materialne, jakimi dysponują, są większe, niż zakładaliśmy.”

19 sierpnia napisał:

„Nie ma watpliwości, że całkowicie nie doceniliśmy sowieckiej siły uderzeniowej, a przede wszystkim uzbrojenia sowieckiej armii. W żadnym razie nie mieliśmy też jasnego obrazu czym dysponują bolszewicy”.

4 lipca 1942 roku podczas spotkania z Mannerheimem Hitler powiedział:

„My sami też nie wiedzieliśmy dokładnie, jak niesamowicie uzbrojony był ten kraj. Mieli najbardziej niesamowite uzbrojenie, o jakim można sobie pomysleć. Gdyby ktoś mi powiedział, że jakieś państwo wystąpi z 35 tysiącami czołgów, powiedziałbym że zwariował. Nie sądziłem aby to było możliwe.”

22 czerwca Armia Czerwona posiadała 25508 czołgów, 18700 samolotów i 5774000 żołnierzy.

Decyzja Hitlera była spowodowana względami ideologicznymi, celem było zdobycie przestrzeni życiowej dla narodu niemieckiego we wschodniej Europie.